SUKCES PO POZNAŃSKU 4/2020

sukces po poznańsku | KWIECIEŃ 2020 62 | WIELKANOC Barok przyniósł duże zmiany w ucztowaniu. Biesiady trwały coraz dłużej i towarzyszyła im bogata oprawa, co miało związek z rozmiłowaniem ludzi tego czasu w ze- wnętrznym splendorze i przepychu. W sali poświęconej sztuce baroku stoi duży ekspozy- tor z prezentowanymi na kilku półkach paradnymi naczyniami – srebrnymi, szklanymi i ceramicznymi. To nawiązanie do występującego w tym czasie w naszej części Europy bufetu – specjalnej, wielopoziomowej konstrukcji o formie piramidy. Na czas jej trwania ustawiano tu naczynia, które na co dzień przechowy- wane były w domowym skarbcu. W muzealnym bufecie zaprezentowano wiele form naczyń wykonywanych w XVII stuleciu: okazałe patery i półmiski, kufle z kości, szkła i fajansu oprawne w srebro, niekiedy złocone, kie- lichy szklane z grawerowanymi i szlifowanymi herbami oraz monogramami ich właścicieli. Na stole dominowało szkło tzw. ordynaryjne, czyli zwyczajne, ale szczególne toasty wychylano ze szkieł paradnych, bogato zdobionych. Pojawiło się coraz więcej naczyń fajansowych, w produkcji których specjalizo- wały się manufaktury zakładane w całej Europie. Obok zdobionych barwną, najczęściej kwiatową malaturą naszkliwną, powodzeniem cieszyły się naczynia bia- ło-kobaltowe wzorowane na wschodniej porcelanie, z wyrobu których zasłynęły przede wszystkim warsztaty holenderskie. Nadal używano białych obrusów, które prasowano w tzw. prasach-maglownicach. Jedyny taki XVII-wieczny obiekt zachowany w polskich zbiorach muzealnych, stoi w Sali Barok w Muzeum Sztuk Użyt- kowych. Obrusy na stołach, znane nam z malarstwa europejskiego tego czasu, noszą ślady prasowania równo złożonej wilgotnej bielizny stołowej, którą w tego typu sprzęcie dociskano tłokiem. Święta, urządzanie i dekorowanie stołów ze stulecia na stulecie nabierały coraz większego znaczenia. Wielki splendor towarzyszył uczcie w ko- lejnym stuleciu. Poważne zmiany zaszły w urządzaniu paradnych stołów. Potrzeba produkcji różnorodnych elementów zastawy stołowej miała związek z wprowadzeniem do menu nowych potraw i napojów. Większość z powstałych wówczas typów naczyń, ich kształty, wielkości oraz zwyczaje związane z biesiadowaniem, przetrwały do dzisiaj. Zmieniała się przede wszystkim stylistyka form powiązana z panującymi w kolejnych epokach stylami. W dobie rokoka każdy miał już własne, osobne nakry- cie wraz z zestawem sztućców, kieliszków oraz serwetką, a talerze zmieniano lub obmywano po każdej potrawie. Wprowadzono kilka rodzajów talerzy płaskich i głębo- kich do różnych potraw. Zastawa stołowa stawała się coraz liczniejsza i bardziej zróżnicowana. Pojawiały się wieloelementowe i wieloosobowe serwisy srebrne, a po- tem porcelanowe. Dbano, by wszystko na stole tworzyło całość jednolitą stylistycznie. Na stołach zrobiło się bardzo bogato, jeżeli chodzi o naczynia. Na bogatą zastawę obiadową składały się teryny, wazy i wazki – w tym odrębne do podawania jarzyn oraz półmiski, miski i miseczki, salaterki i sosjerki o zróż- nicowanych wielkościach i kształtach. Między nimi stanęły naczynia do chłodzenia butelek z winem oraz do płukania i chłodzenia kieliszków. Kieliszki nabrały nowych kształtów i rozmiarów, dostosowując się do nowych napojów. Pojawiła się szklanka do wody. Sztućce były jednakowe dla wszystkich gości. Nóż układano poprzecznie przed talerzem, a łyżkę i widelec po jego bokach, ale zwrócone czarką i zębami ku krawędzi stołu. Takie zestawy trzech sztuk o tej samej dekoracji trzonka (często wykonanego z porcelany) zaczęto produkować w II połowie XVIII w. Podawano również osobne duże łyżki oraz łopatki przeznaczone do nakładania potraw z półmisków i z waz zwane łyżkami do dzielenia czy łyż- kami do częstowania. Do dzielenia pieczeni podawano duże noże i widelce. Zaczęły obowiązywać mody w nakrywaniu stołu i w doborze naczyń. W modę weszły naczynia w kształcie owoców i pta- ków, zwane z francuskiego trompe l’oeil. Popularne stały się naczynia żartobliwe, które bawiły towarzystwo zarówno oryginalnym kształtem, jak i utrudnionym zazwyczaj sposobem korzystania z nich. Środek stołu zdobiła dekoracja, tzw. surtout de table, czyli umieszczona na dużej tacy-podstawie (najczęściej z lustrzanym dnem), konstrukcja z figurek, świeczników