SUKCES PO POZNAŃSKU 6/2022

| 65 | CZERWIEC 2022 Dokumenty, fotografie, listy, karty pocztowe, nagrania dźwiękowe i filmowe oraz inne pamiątki stanowiące ślady przeszłości Żydów mieszkających w Poznaniu i na terenie Wielkopolski. To wszystko będzie gromadzone w nowopowstałym „Archiwum Żydów Poznania i Wielkopolski” w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu. TEKST: KRZYSZTOF GRZĄDZIELSKI | ZDJĘCIA: ARCHIWUM PRYWATNE S tolica Wielkopolski może poszczycić się wielo- wiekową tradycją współistnienia dwóch kultur – chrześcijańskiej i żydowskiej. Poznańska gmina żydowska była jedną z najstarszych w Polsce, a pierwsze wzmianki o niej pochodzą już z XIV wieku. Chętnie osie- dlający się w mieście Żydzi zamieszkiwali głównie pół- nocą część Poznania. Dzielnica żydowska znajdująca się u wylotu ul. Dominikańskiej, między ratuszem a zakolem rzeki Warty, stopniowo zaczęła się rozrastać, obejmując Stary Rynek i kwartały ulic Żydowskiej, Szewskiej, Wro- nieckiej i Stawnej. HISTORIA ŻYDOWSKICH DZIEJÓW Żydzi w Poznaniu posiadali kilka synagog oraz domy modlitwy, własne szkoły, biblioteki, czasopisma czy sie- rocińce i schroniska dla osób starszych. Stanowili ważną grupę poznańskich kupców i rzemieślników. Gmina ży- dowska była na tyle bogata, że stać ją było na wybudo- wanie w 1907 roku monumentalnej synagogi na rogu dzisiejszych ulic Wronieckiej i Stawnej. To jedyna zacho- wana wolno stojąca synagoga Poznania, która w czasie II wojny światowej i okupacji miasta została przebudowana na krytą pływalnię dla żołnierzy Wehrmachtu, co nadało budowli obecny kształt. Ciekawym zjawiskiem, odnotowanym przez history- ków, była tzw. naturalizacja ludności pochodzenia żydow- skiego w Poznaniu. Żydzi byli zmuszeni posługiwać się językiem niemieckim, co spowodowało, że zamożniejsi szybko wchodzili w sfery mieszczaństwa niemieckiego, jednak przy zachowaniu swojego wyznania. Doprowa- dziło to do sytuacji, że już od I połowy XIX wieku zaczęto zaliczać ich do ludności niemieckiej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, większość Żydów opuściła Poznań wraz z ludnością niemiecką, przez co ich liczba w latach międzywojennych wynosiła tylko ok. 3 tys. osób. Żydowska społeczność Poznania i Wielkopolski została w czasie II wojny światowej właściwie całkowicie wynisz- czona. Żydowskich więźniów przetrzymywano w obozie pracy utworzonym na stadionie miejskim im. Edmunda Szyca i angażowano do prac w różnych częściach miasta, np. do umacniania brzegów jeziora Rusałka za pomocą macew ze zlikwidowanego cmentarza żydowskiego czy budowy autostrady Poznań – Frankfurt nad Odrą. Wielu z nich zginęło, co upamiętnia pomnik stojący przy ulicy Królowej Jadwigi na Skwerze Sprawiedliwych Wśród Na- rodów Świata. Ważnym symbolem tradycji żydowskich mieszkańców miasta jest również część zachowanego, zniszczonego przez hitlerowców, cmentarza przy ulicy Głogowskiej, z zaznaczeniem miejsca pochówku rabina Akivy Egera. Tragiczne doświadczenia czasu wojny, jak i okresu powojennego, przypieczętowały los Żydów w Po- znaniu i pozostawiły trwały ślad w ich miejskich dziejach. Gmina żydowska została reaktywowana dopiero po 60 la- tach od II wojny, w 1998 roku, z inicjatywy Alicji Kobus, która jest jej przewodniczącą. Obecnie liczy ok. 50 osób, jednak nie zatrudnia rabina, nie ma też czynnej synagogi ani mykwy. W jej siedzibie – kamienicy na narożniku ul. Stawnej i Szewskiej – znajduje się dom modlitwy z szafą ołtarzową z jednym zwojem Tory. ARCHIWUM PAMIĘCI Historia Żydów w Poznaniu i Wielkopolsce od lat intere- suje nie tylko historyków, ale także osoby zaciekawione historią miasta oraz regionu. Ciągle domaga się odkrycia i spisania wszystkich ich dziejów. Nowymmiejscem, gdzie gromadzone będą od teraz pamiątki po Żydach, staje się Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu. Placówka ta od wielu lat gromadzi w swoich zbiorach specjalnych mate- riały, wśród których są: starodruki, ikonografia, rękopisy, kartografia, muzykalia czy dokumenty życia społecznego. W kwietniu władze Biblioteki podpisały umowę o współ- pracy z poznańską Fundacją Tu żyli Żydzi i tym samym zainaugurowano tworzenie „Archiwum Żydów Poznania i Wielkopolski”. Jego celem jest pozyskiwanie do zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej, we współpracy, przy wspar- ciu i zaangażowaniu Fundacji Tu żyli Żydzi, materiałów archiwalnych od potomków Żydów poznańskich i wiel- kopolskich. – W kolekcji gromadzone będą materiały Z SUKCESEM