109 1(32)|2024 FELIETON PROF. UAM DR HAB. ROBERT PRZEKOP CENTRUM ZAAWANSOWANYCH TECHNOLOGII, UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU Warto się zastanowić, czy nie popadamy z jednego uzależnienia w drugie. Odejście od stosowania paliw kopalnych nie może być procesem, który choćby i w okresie przejściowym miałby pozbawić poddane temu procesowi społeczeństwa pełnego dostępu do paliw, energii czy też – wbrew oczekiwanym i naturalnym trendom rozwoju – doprowadzić do obniżenia jakości życia ludzi. Planowany w związku z tym szereg istotnych, głębokich i o doniosłych konsekwencjach zmian o zasięgu globalnym powinien przebiegać w sposób planowany, zrównoważony oraz bezpieczny i rozłożony w czasie. Należy zdać sobie sprawę z faktu, że taka transformacja wymagać będzie znacznego zwiększenia mocy produkcyjnych czy wydobycia w obszarach, które do tej pory nie były kluczowe dla naszej cywilizacji czy gospodarki. Nowe technologie wytwarzania, przesyłu i magazynowania energii oraz ich nośników, a także rozwój tych już dojrzałych zwiększy zapotrzebowanie na szereg surowców określanych obecnie jako krytyczne. Ten aspekt transformacji energetycznej jest jak dotąd mało dostrzegany przez większość osób, które się nią zajmują: polityków, decydentów, dziennikarzy i naukowców. Dlatego chciałbym przybliżyć zagadnienia związane z dyrektywą CRM (Critical Raw Materials) i wyzwaniami w obszarze surowców krytycznych niezbędnych dla transformacji energetycznej, które są z nią powiązane, a czasami wręcz ją warunkują. Mówiąc o technologiach dekarbonizacyjnych, większość ma na myśli urządzenia takie jak elektrolizery do produkcji wodoru, ogniwa paliwowe, turbiny wiatrowe czy panele fotowoltaiczne. Mało uwagi zwraca się jednak na to, z jakich surowców i z udziałem jakich pierwiastków są one wykonane – co jest sercem tych technologii. Emanacją tego problemu jest opublikowany 16 marca 2023 r. na stronie Komisji Europejskiej nowy wykaz surowców krytycznych (CRM). Polecam Państwu zapoznanie się z wybranymi elementami tego dokumentu. W tym krótkim felietonie przybliżę jego znaczenie dla przyszłości dekarbonizacji. Dokument ten ma wytyczyć działania w zakresie badań naukowych i innowacji, ukierunkować negocjacje umów handlowych oraz stymulować wdrażanie nowych projektów w zakresie rozpoznania i eksploatacji CRM. Rozporządzenie ustanawia poziomy produkcji, przetwarzania i recyklingu dla rynków wewnętrznych oraz implikuje dywersyfikację dostaw surowców krytycznych. Nowością jest wyodrębnienie w ramach surowców krytycznych szeregu surowców strategicznych (16 spośród 34 na liście). Znaczenie strategiczne danego surowca określa się na podstawie jego istotności dla transformacji energetycznej, technologii cyfrowych, zastosowań obronnych i kosmicznych. W tym miejscu nadszedł czas na powtórkę ze znajomości układu okresowego pierwiastków, bo dekarbonizacja czy transformacja energetyczna to nie tylko wodór, ale też znaczna część tablicy Mendelejewa (tabela). Zestawienie surowców krytycznych z rozporządzenia CRM Antymon Fluoryt Hel Nikiel Stront Arsen Fosforyty Kobalt Niob Tantal Boksyty/ Aluminium Fosfor Krzem metaliczny PGM* – platynowce Tytan Baryt Gal Lit REE** ciężkie Wanad Beryl German Magnez REE** lekkie Węgiel koksujący Bizmut Grafit Mangan Skalenie Wolfram Bor/ Borany Hafn Miedź Skand * PGM – platinum group metals – platynowce ** REE – rare earth elements, lantanowce, metale/pierwiastki ziem rzadkich Transformacja energetyczna wymaga użycia, stworzenia lub przeskalowania setek nowych i istniejących technologii, w których kluczową rolę odgrywają urządzenia wykorzystujące elementy zawierające pierwiastki zaliczane do krytycznych. Aby szybko wymienić tylko podstawowe składniki technologiczne transformacji energetycznej oraz ich krytyczną bazę surowcową, przyjrzyjmy się tylko tym najważniejszym. SUROWCE KRYTYCZNE DLA DEKARBONIZACJI
RkJQdWJsaXNoZXIy NzIxMjcz