104 2/2024 H&B PRAWO tzw. korzystanie z utworu w ramach dozwolonego użytku. Często powoływanymi przykładami dozwolonego użytku publicznego są prawo cytatu oraz prawo przedruku. Prawo cytatu Prawo cytatu to prawo do użycia niewielkich fragmentów innych utworów lub drobnych utworów w całości. Jednak musi wiązać się to z potrzebą wyjaśnienia, polemiki, analizy krytycznej, nauczania. Nie można zatem dowolnie publikować cudzych tekstów czy zdjęć, nawet jeżeli wskażemy źródło i autora tego utworu. Cytat zakłada trzy warunki. Po pierwsze, użyty cytat musi być jedynie fragmentem twojej autorskiej pracy, a nie ją zastępować. Po drugie, cytat musi służyć okreś- lonemu celowi – nauce, wyjaśnianiu, krytyce, recenzji, parodii. Zakazane jest wykorzystywanie na prawach cytatu zdjęć wyłącznie w celu wzbogacenia swojego przekazu. Po trzecie, cytat zakłada oznaczenie twórcy cytowanego – trzeba oznaczyć, że korzysta się z cudzego utworu. Dlatego posługując się cytatem, zawsze informujemy o autorze oraz o źródle cytowanego fragmentu. Bardzo często pojawia się pytanie o dopuszczalną wielkość cytatu. Nie da się jej, niestety, jednoznacznie określić. Nie ma określonego limitu słów czy zdań, które możemy użyć na prawie cytatu. Wykorzystanie fragmentu utworu, a nawet całego niewielkiego utworu, nie może jednak budzić wątpliwości, że poza nim istnieje jakieś samodzielnie przez nas stworzone dzieło. Cytat jest zawsze wtórny i podrzędny wobec naszego twórczego wkładu. Każdy przypadek trzeba oceniać indywidualnie. Prawo przedruku Drugim z wyjątków jest tzw. prawo przedruku, które pozwala na wykorzystywanie w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji sprawozdań o aktualnych wydarzeniach, różnych aktualnych wypowiedzi, fotografii reporterskich, artykułów na tematy polityczne lub gospodarcze, a także streszczeń utworów. Ten wyjątek jest często mylnie interpretowany i osoby lub podmioty prowadzące komercyjną działalność publikują na swoich stronach internetowych czy w mediach społecznościowych teksty, zdjęcia czy filmy, które znaleźli w Internecie, powołując się na prawo przedruku. Takie działanie to naruszenie praw autorskich. Poza omówionymi wyżej wyjątkami są też inne, ale dotyczą one głównie podmiotów takich jak biblioteki, szkoły, instytucje naukowe, muzea, którym zostały przyznane przywileje z racji funkcji, jaką pełnią w społeczeństwie. Rozpowszechnianie wizerunku Kolejnym ważnym i bardzo praktycznym wątkiem jest rozróżnienie praw autorskich do danego zdjęcia oraz prawa do wizerunku osoby, która na zdjęciu jest uwidoczniona. To są dwa zupełnie różne zakresy praw. Prawa autorskie do zdjęcia posiada osoba, która to zdjęcie wykonała, czyli najczęściej fotograf. I to on może decydować, czy i komu udostępnić daną fotografię, np. udzielając licencji. Jeżeli jednak na fotografii znajduje się wizerunek jakieś osoby, to aby móc legalnie korzystać z danego zdjęcia, potrzebna jest jeszcze dodatkowo zgoda osoby uwiecznionej na fotografii. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że samo posiadanie praw autorskich do zdjęcia to za mało, żeby móc legalnie korzystać z danego zdjęcia, jeżeli znajduje się na nim wizerunek jakiejś osoby. Co do zasady, rozpowszechnianie wizerunku wymaga zgody osoby na nim przedstawionej. Zgoda może być udzielona w dowolnej formie, nawet ustnej, ale zdecydowanie zaleca się pozyskiwanie zgody na piśmie, ponieważ w razie sporu taka pisemna zgoda stanowi dowód, że zezwolenie zostało udzielone. Osoba przedstawiona na zdjęciu może dowolnie kształtować zakres zezwolenia na rozpowszechnianie jej wizerunku, np. zezwolić na publikację zdjęcia w określonym czasie, miejscu (np. we wskazanej gazecie), w konkretnym celu. Na marginesie tylko można wskazać, że od wskazanej wyżej zasady obowiązku udzielania zgody na publikację wizerunku istnieją również wyjątki, ale ich omówienie wykracza poza zakres niniejszego artykułu. Pojawia się często pytanie, czy sponsor zawodnika, który startuje na zawodach z widoczną derką, czaprakiem lub innym sprzętem oznaczonym logo sponsora, może zamieścić zdjęcia zawodnika w swoim katalogu, na ulotkach lub plakatach bez zgody zawodnika. Nie, gdyż z samego faktu sponsorowania zawodnika nie wynika prawo do korzystania z jego wizerunku. Kwestie korzystania z wizerunku trzeba szczegółowo uregulować w umowie (np. w umowie sponsoringowej), zamieszczając rozbudowane klauzule wyrażające zgodę na publikację wizerunku. W dzisiejszych czasach wizerunek sportowca niesie za sobą duży potencjał ekonomiczny. Komercjalizacja wiNawet jeżeli podpiszemy umowę, w której autor przeniesie na nas majątkowe prawa autorskie do danego utworu, ale nie będzie w niej postanowień dotyczących praw zależnych, to nie będzie można dokonywać opracowań czy modyfikacji takiego utworu.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzIxMjcz